किल्ले गुमतारा - एकांतवासात दिवस कंठत असलेला अल्पपरिचित दुर्ग

काही ठिकाणांनी आपल्या भौगोलिक स्थानामुळे इतिहासात महत्वपूर्ण भूमिका बजावली असतात. पण पुढील काळात वाढत्या आधुनिकीकरण तसेच शहरीकरणामुळे हा इतिहास मागे पडत चालला असताना; ती ठिकाणे मात्र एकांतवासात हरवतात. शोधलीत तर अशी खुप ठिकाणे आपल्या अवतिभोवती दिसून येतील. अशाच अनेक ठिकाणांपैकी एक भिवंडीजवळील किल्ले गुमतारा होय. हरेंद्र मास्तर यांनी सदर किल्ल्याच्या भटकंतीसाठी आदल्या दिवशी विचारणा केली आणि खुप दिवस किल्ले भटकंती केली नसल्याने लागलीच होकार दिला.

गुमतारा किल्ला हा कल्याण येथून ३१ किमी अंतरावर असून, कल्याण येथून भिवंडी - वाडा रोडवर वज्रेश्वरीच्या अलीकडे १० किमी अंतरावर दुगाड फाटा येथून आत दुगाड, मोहीली तसेच घोटेगाव गावाच्या हद्दीत उभा आहे. या किल्ल्याला घोटवड किल्ला, दुगाड किल्ला, गोतारा अशी आणखी काही नावे आहेत. चारही बाजूंनी घनदाट जंगलात उंच टेकडीवर असलेला हा किल्ला चढण्यास मध्यम श्रेणीचा असला तरीही या किल्ल्यावर जाणाऱ्या अनेक पायवाटा - ढोरवाटा हा मार्ग जिकरीचा करतात. जंगलटप्पा पार करून वरील भाग काहीसा निसरडा मुरुमाचा आहे. तेव्हा हा भाग करताना जरा जपून अन्यथा तुमची एक चूक तुमच्या जीवावर बेतू शकते. इथून पुढे डोंगरधारेवरून सरळ निमुळत्या वाटेने वर जात एके ठिकाणी गडाची तटबंदी असलेली दिसून येते. या ठिकाणी तटबंदीचे काही दगड ढासळलेले दिसून येतात. याच मार्गे वर जात आपण गडाच्या मुख्य महादरवाजापाशी येऊन उभे ठाकतो आणि आतापर्यंत केलेल्या कष्टाचे (तंगडतोडीचे) चीज झाल्यासारखं वाटते. महादरवाजा हा गोमुखी बांधणीचा असून दगडी तटबंदीने युक्त असा आहे. महादरवाजाच्या पायथ्याशी मूळ दगडातील पायऱ्या आणि त्यास काहीठिकाणी असलेली एकसंध कातळ भिंत ही सातवाहनकालीन दुर्गरचनेची साक्ष पटवून देते तर नंतर शिवकाळात त्यास दगडी चिऱ्यांची तटबंदी बांधून सदर महादरवाजा भक्कम केलेला दिसतो. महादरवाजा ओलांडून वर आल्यावर समोरच पाण्याचे भग्न टाके दिसून येते. तसेच महाद्वाराच्या बाजूने जाणाऱ्या उजव्या वाटेने समोरील दिशेस पाच पिण्याच्या पाण्याच्या सातवाहनकालीन टाक्या आहेत. महाद्वार तसेच या पाण्याच्या टाक्या येथून मधून जाणाऱ्या वाटेने वर गेल्यावर वाड्यांचे दगडी चौथरे दृष्टीस पडतात. यातील एका ठिकाणी नव्याने बसवलेली गडदेवता असून तिच्या हातात त्रिशूळ व तलवार आहे. तिजशेजारी सतीशिळेचा एक भग्न भाग ठेवलेला आहे. या गडदेवतेच्या स्थानावरून थोडे वरील बाजूस गेल्यावर एक कोरडे पाण्याचे टाके दिसून येते. तसेच येथून वरील वाट ही गडाच्या सर्वोच्च माथ्यावर असलेल्या बालेकिल्ल्यावर घेऊन जाते.

तर प्राचीनकाळी सोपारा - कल्याण मार्गावर देखरेखीसाठी ह्या किल्ल्याची निर्मिती चौकिवजा केली असावी. मराठ्यांच्या रक्तरंजित इतिहासाचा साक्षीदार असा हा किल्ला आपली शेवटची घटका मोजत उभा आहे.

टीप:- स्वतःजवळ प्रत्येकी किमान २ लिटर पिण्याचे पाणी बाळगावे.

#सह्याद्री #gumtarafort #trek #trekkingindia #trekking #rohitrbhosale

छायाचित्र :-

१. किल्ले गुमतारा