दिनांक २४ जून ला ठरल्याप्रमाणे सकाळी ८ वाजता आम्ही दोघे बदलापूर कडे निघालो. घरून निघतो न निघतोच जोराचा पाऊस सुरू झाला. पावसाचा आनंद घेत आमचा प्रवास दुचाकीवरून बदलापूर कडे सुरू होता. तासाभरात आम्ही बदलापूर पश्चिमेला बदलापूर गावाच्या पुढे अंदाजे ४.५ किमी अंतरावर असलेल्या देवलोळी गावात येऊन पोहोचलो होतो. याच गावात आहे ही मध्युगीन काळातील ऐतिहासिक बारव. आम्ही जेव्हा गावात पोहोचलो तेव्हा पाऊस हलकासा रिमझिम बरसत होता. आता आम्ही विहिरीकडे येऊन उभे ठाकलो होतो. मध्ययुगीन कालखंडातील अंदाजे १७ व्या शतकातील ही विहीर बदलापूर चे ऐतिहासिकृष्ट्या महत्व अधोरेखित करत येणाऱ्या जाणाऱ्या पर्यटक अथवा इतिहास प्रेमींना दर्शन देत आजही तितक्याच दिमाखात उभी आहे. या विहिरीच्या बांधणीचा कालखंड आणि त्यासंबंधीचा इतिहास समजण्यापूर्वी या विहिरीचे (बारव) आकारमान जाणून घेऊया.
दगडी चिऱ्यांची योग्य ती सांगड घालून बांधलेल्या या विहिरीचे वैशिष्ट्ये म्हणजे लांबून पाहिले असता सदर विहीर शिवपिंडीप्रमाणे भासते. तर आकाशातून पाहिले असता कुलुपाला असलेल्या चावीच्या खाचेप्रमाणे तर समोरून पाहिले असता चावीप्रमाणे दिसते म्हणून हिला चावीच्या आकाराची विहीर असे म्हंटले जाते. ही विहीर अथवा बारव दक्षिणोत्तर अशी असून उत्तरेला मुख्य विहिरीचा गोलाकार भाग असून त्यापुढे; दक्षिणेकडे निमुळता होत जाणारा भाग आहे. दक्षिणेकडून या विहिरीत उतरायला अंदाजे १५ पायऱ्या आहेत. विहिरीचे दक्षिणोत्तर एकूण लांबी सुमारे ४० फूट इतकी असून रुंदी ही 8 फूट इतकी आहे. विहिरीची अंदाजे खोली ३५ फूट इतकी आहे. ११ पायऱ्या उतरून आल्यावर विहिरीत पूर्व - पश्चिम असे दोन कोनाडे अर्थात देवड्या दिसतात. या देवड्यांच्या वर मध्यभागी तीन पानांचे नक्षीकाम केलेले दिसून येते. या देवड्यांचे प्रयोजन रात्रीच्या वेळेस दिवे लावण्यासाठी असावे अशी शक्यता आहे. इथून पायऱ्या उतरत असता आपले लक्ष विहिरीच्या वरच्या दिशेला असलेल्या एका भागाकडे जाते. मुख्य विहिरीच्या गोलाकार भागात द्वारपट्टी च्या वर एका भागात मध्यभागी गणेश मूर्ती तसेच गणेश मूर्तीच्या दोन्ही बाजूला दोन मूर्ती दिसून येतात. गणेशाच्या मूर्तीच्या शेजारी असलेल्या दोन मूर्ती कोणाच्या हे काही सांगता येत नाही. परंतु; उजव्या बाजूच्या मूर्तीच्या हातात ढाल तलवार अशी आयुधे असून डाव्या बाजूच्या मूर्तीचे हात तुटलेले आहे. यावरून ह्या मुर्त्या एखाद्या विरपुरूषाच्या असाव्यात असा अंदाज लावता येतो. त्यावरती दोन दिशेला दोन सिंहमुख शिल्प दिसून येते. ह्या गणेश शिल्प असलेल्या बाजूच्या दोन भिंतीवर शरभ शिल्प दिसून येतात. या दोन्ही शरभ शिल्पांचे मुख भग्न झालेले असल्याने केवळ धडाचा भाग शिल्लक आहे. त्या गणेश शिल्पाच्या खाली मुख्य विहिरीचा दरवाजाला अर्धकमान असून त्यावर दोन्ही बाजूला फुलांचे नक्षीकाम असलेले दिसून येते. या विहिरीला बारमाही पाणी असते. आम्ही पाहायला गेलो तेव्हा तर या वर्षीच्या पावसाची सुरुवात होती तरीही विहिरीत बऱ्यापैकी पाणी होते. मोठ्या प्रमाणावर पाऊस झाल्यावर विहिरीतील पाणी वर पायऱ्यांपर्यंत येते. ही विहीर नंदा बारव प्रकारातील आहे. नंदा बारव प्रकारातील विहिरीला एक प्रवेशद्वार असते व तीन टप्प्यात बांधकाम असते. देवलोळी गावातील ही विहीरदेखील पायऱ्या - प्रवेशद्वार - मुख्य विहीर असे तीन टप्प्यात बांधली असल्याने ही नंदा बारव प्रकारातील मोडते. बारव यांचे विविध प्रकार समजून घेत असताना माझे मित्र आदरणीय महेश शिरसाठ सर यांची मोलाची मदत झाली.
विहिरीसंबंधी थोडक्यात इतिहास
शिवकालीन म्हणजेच अंदाजे १७ व्या शतकात बांधलेली ही विहीर येणाऱ्या जाणाऱ्या पर्यटक व इतिहास प्रेमी नागरिकांना अजूनही आपला इतिहास सांगत दिमाखात दर्शन देत उभी आहे. तर मुंबई - ठाण्यापासून जवळच असलेल्या मध्यरेल्वेच्या बदलापूर स्थानक पश्चिमेला बदलापूर गावाच्या पुढे देवलोळी गावात असलेल्या या ऐतिहसिकदृष्ट्या महत्वाच्या वारसाला नक्की भेट द्या. तसेच ही बारव ज्यांच्यासोबत पाहिली त्या हरेंद्र कांबळे यांचेदेखील खुप खुप आभार.
धन्यवाद... 🙏
जयभीम
उत्तर द्याहटवाजय भीम 🙏
हटवाNice useful information
उत्तर द्याहटवाThank you 🙏
हटवा